Difference between revisions of "Μετεωρολογία"

Το παρόν κεφάλαιο (Μετεωρολογία) ΔΕΝ έχει ακόμη ολοκληρωθεί και πολύ πιθανόν να περιέχει πληροφορίες και οδηγίες ΠΟΥ ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΙΒΕΙΣ!.

Μιά από τις βασικότερες αρχές που διδάσκεται κάθε άνθρωπος που αποφασίζει να ασχοληθεί με την δράση στην φύση είναι το να λαμβάνει πριν εκδράμει στο πεδίο αξιόπιστο δελτίο καιρού. Με βάση αυτό μπορεί να προγραμματίσει, να προσαρμόσει ή και να ακυρώσει τα σχέδια του. Αυτό ισχύει για την χαλαρή “βόλτα” στην Πάρνηθα (που σε περίπτωση κακοκαιρίας έχει κοστίσει ζωές...) μέχρι την ανάβαση στη ψηλότερη κορυφή του πλανήτη με τους επίδοξους εραστές της κορυφής να ψάχνουν εναγωνίως το “παράθυρο” που θα τους επιτρέψει να φτάσουν στην πολυπόθητη στέγη του κόσμου.

Φυσικά η σπηλαιολογία και η κατάβαση των φαραγγιών δεν θα μπορούσαν να εξαιρεθούν από αυτόν τον κανόνα. Λαμβάνοντας υπόψιν την διεθνή σπηλαιολογική εμπειρία θα διαπιστώσουμε πως το 10% των ατυχημάτων σε γαλλικά σπήλαια οφείλεται σε πλημμυρικά φαινόμενα – συνέπεια ξαφνικών αλλαγών του καιρού – και από αυτά το 50% είναι θανατηφόρα. Αναλόγως και ενδεικτικά στην κατάβαση φαραγγιών ένα από τα χειρότερα ατυχήματα συνέβει το 1999 στο Ιντερλάκεν της Ελβετίας όταν 21 άνθρωποι έχασαν την ζωή του σε ένα τουριστικό canyoning όταν τους χτύπησε ξαφνικά το “κύμα” του νερού (δες [εδώ] ).

Η εμπειρία δυστυχώς στην Ελλάδα είναι ανάλογη. Οκτώ νεκροί στις 26 Μαίου του 2006 στον ποταμό Λούσιο από πλημμυρικό φαινόμενο σε ένα απλό περπάτημα μέσα στο ποτάμι. Εγκλωβισμός τριών σπηλαιολόγων το 2002 στο σπήλαιο Σάρχο. Πλημμυρικό φαινόμενο (χωρίς συνέπειες ευτυχώς το 2001 στον Γουργούθακα με εμπλοκή τεσσάρων σπηλαιολόγων. Επίσης το 2009 στην καταβόθρα των Πελετών με τους σπηλαιολόγους να υποχωρούν τελευταία στιγμή. Τα χριστούγεννα της ίδιας χρονιάς έλληνας σπηλαιολόγος εγκλωβίζεται μαζί με γάλλους συναδέλφους επί τρεις ημέρες, μετά από δραματική αλλαγή του καιρού.

Διευκρίνηση ως προς τον “καλό καιρό”

Εδώ θα πρέπει να γίνει κατανοητό από όλους μας πως είτε στην ορειβασία, είτε στην σπηλαιολογία και την κατάβαση φαραγγιών ο όρος “καλός καιρός” μπορεί να διαφοροποιείται. Για παράδειγμα στην ορειβασία εάν χιονίζει επί τρεις συνεχόμενες μέρες και την τέταρτη έχουμε ήλιο, αυτό δεν σημαίνει πως μπορούμε να απολαύσουμε χωρίς κίνδυνο το βουνό: οι πιθανότητες χιονοστοιβάδας είναι πάρα πολύ μεγάλες!!!

Αντιστοίχως στην σπηλαιολογία επιλέγεται (κυρίως σε μεγάλα καρστικά συστήματα που βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα) η εξερεύνηση τους κατά τους χειμερινούς μήνες μιας και τότε – αφού τα πάντα είναι παγωμένα – ώστε να υπάρχει μικρή ή και καθόλου σταγονοροή μέσα στο σπήλαιο. Τι συμβαίνει όμως εάν ο θεωρητικά ψυχρός καιρός σημειώσει ραγδαία βελτίωση και τα χιόνια αρχίσουν να λιώνουν; Σε αυτήν την περίπτωση το σπήλαιο πλημμυρίζει και ο “καλός καιρός” δεν είναι καθόλου μα καθόλου καλός για τους σπηλαιολόγους μέσα σε αυτό.

Στην κατάβαση φαραγγιών αν εξαιρέσουμε την περίπτωση ξαφνικής καταιγίδας (που ο κίνδυνος είναι προφανές) εξαιρετικά επικίνδυνος μπορεί να είναι ο άνεμος μετά από έντονη χιονόπτωση ή βροχόπτωση. Γιατί; Διότι ο ισχυρός άνεμος κινεί τα δέντρα και μαζί με τα δέντρα κινούνται και οι χαλαρωμένες από το νερό πέτρες που βρίσκονται στις ρίζες τους με σοβαρή πιθανότητα να καταλήξουν στα κεφάλια των canyoners που περνούν από κάτω, μέσα στο φαράγγι.

Οπότε ξεκινάμε κάθε προγραμματισμό μας για την εξόρμηση μας με το δελτίο καιρού. Προτιμούμε όχι μια γενική πρόβλεψη όπως αυτήν που βρίσκουμε στην ιστοσελίδα της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσία (ΕΜΥ) ( http://www.hnms.gr/hnms/greek/index_html ) αλλά μια όσο το δυνατόν πιο “τοπική” πρόβλεψη όπως αυτή που προσφέρει η ιστοσελίδα http://www.meteo.gr/ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (με πολλές πόλεις και περιοχές της Ελλάδας) ή η ιστοσελίδα http://freemeteo.com/default.asp?pid=15&la=2&cn=GR

Προσοχή τώρα: τις τοπικές αυτές προβλέψεις δεν τις εκδίδει – ούτε καν τις ελέγχει – ένας μετεωρολόγος, ένας άνθρωπος δηλαδή, αλλά ένας υπολογιστής με βάση το μαθηματικό μοντέλο με το οποίο είναι προγραμματισμένος να λειτουργεί. Φυσικά ακόμη και ο κορυφαίος επιστήμονας στην πρόβλεψη του καιρού δεν είναι σίγουρος 100% για τις προβλέψεις του. Έχουμε δηλαδή μια πρόβλεψη που έχει ένα χ ποσοστό επιτυχίας, το οποίο ποσοστό επιτυχίας πέφτει όσο πιο μακριά είναι το ζητούμενο. Για παράδειγμα η πρόβλεψη για αίθριο καιρό αύριο μπορεί να έχει 80% πιθανότητες να ισχύσει, αλλά μεθαύριο οι πιθανότητες θα είναι 60% και μετά από τρεις μέρες 50% (τα ποσοστά είναι τυχαία).

Οπότε το συμπέρασμα είναι το εξής: στο πεδίο οι μετεωρολόγοι είμαστε ΕΜΕΙΣ και ΕΜΕΙΣ είμαστε υπεύθυνοι για τις “προβλέψεις” και τις αποφάσεις που θα πάρουμε. Το μετεωρολογικό δελτίο είναι εργαλείο και όχι θέσφατο!!!

Βασικές αρχές μετεωρολογίας

Πριν όμως προχωρήσουμε στις πρακτικές μεθόδους με τις οποίες θα μπορέσουμε να κάνουμε μια τοπική πρόβλεψη θα πρέπει να έχουμε υπόψιν ορισμένες βασικές αρχές μετεωρολολογίας.

Και ξεκινούμε με το απλούστατο ερώτημα: γιατί μεταβάλλεται ο καιρός στην γη;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό βρίσκεται 150.000.000 χιλιόμετρα μακριά από την γη, στον ήλιο. Εκεί παράγεται εκτός από το φως που φτάνει στην γη και θερμότητα. Αυτή όμως (όπως και το φως) δεν μοιράζεται ομοιογενώς στην γη: όταν στην μιά πλευρά υπάρχει μέρα (φτάνει δηλαδή το φώς και η θερμότητα) στην άλλη πλευρά υπάρχει νύχτα (δηλαδή δεν φτάνει θερμότητα και φως). Ταυτόχρονα περισσότερη θερμότητα φτάνει στον γήινο ισημερινό και πολύ λιγότερη στους πόλους. Επίσης – για να γίνουν τα πράγματα ακόμη πιο σύνθετα – η γη δεν κινείται σε έναν κάθετο άξονα σε σχέση με τον επίπεδο της τροχιάς της με τον ήλιο – αλλά μάλλον “κυλά” ως σβούρα, γεγονός που οδηγεί στην εναλλαγή των εποχών. Ένα επεξηγηματικό σχήμα θα βρέιτε εδώ: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/12/Seasons.svg Τέλος για να γίνει το ζήτημα ακόμη πιο σύνθετο ακόμη και γειτονικές περιοχές στην γη απορροφούν διαφορετικές ποσότητες θερμότητας (και το αποδίδουν κατόπιν στην ατμόσφαιρα) πχ μια δασωμένη περιοχή απορροφά πολύ λιγότερη θερμότητα σε σχέση με μια πετρώδη ή μια έρημος σε σχέση με την θάλασσα.

Τα αέρια λοιπόν που συνθέτουν την ατμόσφαιρα (για λόγους ευκολίας ας τα πούμε “αέρα”) θερμαίνονται. Ο αέρας αυτός όταν θερμαίνεται “ελαφραίνει” (γίνεται λιγότερο “πυκνός”) και αρχίζει να ανεβαίνει ψηλά στην ατμόσφαιρα. Φυσικά όταν ο αέρας ψύχεται (και γίνεται πιο “πυκνός”) ακολουθεί την ακριβώς αντίστροφη πορεία. Επίσης ο αέρας που ανεβαίνει ή κατεβαίνει αφήνει ένα “κενό” το οποίο έρχεται να συμπληρώσει “αέρας” από άλλο σημείο της ατμόσφιαρας. Έτσι ο “αέρας” δεν κινείται μόνο ο οριζόντια (οπότε έχουμε “άνεμο”) αλλά και καθέτως: όταν ανεβαίνει έχουμε ανοδικά ρεύματα κι όταν κατεβαίνει έχουμε καθοδικά. Και τέλος ο αέρας είναι υποχρεωμένος να ακολουθεί τις εδαφικές ανωμαλίες: Αν συναντήσει ένα βουνό υποχρεωτικά θα ανέβει ψηλά (και μετά θα κατέβει) ακολουθώντας την τοπογραφία του.

Στην ατμόσφαιρα επίσης είναι διαλυμένο και νερό με την μορφή υδρατμών. Οι υδρατμοί αυτοί προέρχονται από διάφορες αιτίες όπως είναι η εξάτμιση των ωκεανών, η αναπνοή των φυτών κλπ.Όμως δεν είναι το ίδιο ποσοστό νερού διαλυμένο στην ατμόσφαιρα. Πρώτα από όλα όσο περισσότερο ζεστός είναι ο αέρας τόσο περισσότερο νερό μπορεί να περιέχει (για να το καταλάβουμε αυτό ας προσπαθήσουμε να διαλύσουμε μέλι σε ένα ποτήρι με κρύο νερό και σε ένα με ζεστό: στο ζεστό νερό θα διαλυθεί πολύ περισσότερο μέλι. Τι θα συμβεί όμως εάν ο ψυχρός αυτός αέρας ανέλθει ψηλά στην ατμόσφαιρα; η υγρασία παύει να είναι διαλυμένη στον αέρα, σχηματίζει λοιπόν σταγονίδια που ενώνονται γύρω από μόρια σκόνης κλπ., μεγαλώνουν σιγά σιγά, σχηματίζουν σταγονίδια στην αρχή, σταγόνες κατόπιν, που τελικά βαραίνουν και πέφτουν στην γη ως βροχή. Αν αυτή η σταγόνα αρχίσει να ανεβαίνει και να κατεβαίνει (με ανοδικά και καθοδικά ρεύματα) μέσα σε ένα σύννεφο τότε μπορεί να παγώσει και να σχηματίσει χαλάζι. Αν η σταγόνα μας πέσει απαλά προς την γη και παγώσει, τότε θα έχουμε μια ωραιότατη νιφάδα χιονιού.

Τοπικοί άνεμοι - συνθήκες.

Για να καταλάβουμε τον μηχανισμό με τον οποίο δημιουργούνται οι άνεμοι ας συλλογιστούμε το φαινόμενο της θαλάσσιας και απόγειας αύρας: του ήπιου ανέμου που παρατηρείται στις ακτές. Την ημέρα λοιπόν ο ήλιος ζεσταίνει και την στεριά και την θάλασσα. Η στεριά όμως ζεσταίνεται πολύ πιο γρήγορα σε σχέση με την θάλασσα, οπότε ζεσταίνεται πολύ πιο γρήγορα ο αέρας πάνω από αυτήν. Αφού ζεσταίνεται ανεβαίνει ψηλά και το “κενό” έρχεται να συμπληρώσει ο σχετικά ψυχρότερος αέρας από την θάλασσσα: ο άνεμος αυτός είναι η θαλάσσια αύρα. Μόλις πέσει ο ήλιος τώρα η στεριά αρχίζει να ψυχραίνεται και πάλι πολύ πιο γρήγορα από την θάλασσα οπότε ο αέρας πάνω από την θάλασσα είναι πιο “αραιός” και αέρας από την στεριά έρχεται να αποκαταστήσει τις ισορροπίες. Αυτός ο άνεμος είναι η απόγειος αύρα.

Αντίστοιχο φαινόμενο συμβαίνει και στο βουνό. Την ημέρα ο αέρας στην πεδιάδα ζεσταίνεται πιο γρήγορα από τον αέρα στα ορεινά. Ο άνεμος που σχηματίζεται από τα πεδινά προς την κορφή του βουνού λέγεται αναβάτης. Αντίστοιχα όταν νυχτώσει ψυχρές αέριες μάζες από τις κορυφές των βουνών “κατηφορίζουν” προς τα κάτω: αυτοί είναι οι καταβάτες άνεμοι!!!

Τέλος να έχουμε υπόψιν μας πως ψηλά βουνά που βρίσκονται δίπλα στην θάλασσα δίνουν αρκετά συχνά καταιγίδες. Ο λόγος είναι απλός: θερμές αέριες μάζες αναγκάζονται να ανέβουν γρήγορα ψηλά. Ψύχονται πολύ γρήγορα, οι υδρατμοί υγροποιούνται και έχουμε ομίχλη, βροχή ή χιονόπτωση. Σε σχετικά λοιπόν χαμηλά βουνά, δίπλα στην θάλασσα μπορεί να καταγράφονται πολύ πιο μεγάλα ύψη βροχής και χιονόπτωσης σε σχέση με άλλα βουνά, ανάλογου υψομέτρου που βρίσκονται όμως μακριά από την θάλασσα.

Καιρικές προβλέψεις με βάση το αλτίμετρο.

Λίγη απαραίτητη θεωρία: ο αέρας από την επιφάνεια της γης μέχρι το διάστημα (η ατμοσφαιρική στήλη) έχει ένα συγκεκριμένο βάρος. Άλλο είναι το ύψος (και κατά συνέπεια το βάρος) της ατμοσφαιρικής στήλης του αέρα που βρίσκεται στην επιφάνεια της θάλασσας και άλλο σε ένα βουνό. Προφανώς το δεύτερο είναι πολύ μικρότερο. Η “ατμοσφαιρική πίεση” στην περίπτωση του βουνού είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με αυτήν που υπάρχει στην θάλασσα. Τι γίνεται όμως εάν στο ίδιο υψόμετρο (ας πούμε στην ακτή δίπλα στην θάλασσα) ο αέρας ζεσταθεί και ανέβει; Τότε το “βάρος” του αέρα μικραίνει και το αλτίμετρο μας (το ρολογάκι μας δηλαδή) θα δείξει πως βρισκόμαστε σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Αφού λοιπόν ο αέρας έχει γίνει πιο “αραιός” ψυχρές μάζες αέρα θα έρθουν να συμπληρώσουν το “κενό”. Με άλλα λόγια έχουμε δηλαδή ένα βαρομετρικό χαμηλό και πρέπει να περιμένουμε χειροτέρευση του καιρού στο επόμενο εικοσιτετράωρο. Φυσικά το αντίστροφο συμβαίνει εάν το ρολογάκι μας δείχνει πως μένουμε σταθερά στο ίδιο υψόμετρο ή κατεβαίνουμε. Τότε έχουμε ένα βαρομετρικό υψηλό, άρα για το επόμενο εικοσιτετράωρο ο καιρός θα μείνει ο ίδιος ή θα βελτιωθεί.

Συμμαζεύουμε τα παραπάνω. Σταθεροποιούμαστε (πχ για την διανυκτέρευση μας) και καταγράφουμε το υψόμετρο που δίνει το αλτίμετρο στο συγκεκριμένο σημείο. Εάν την επόμενη μέρα το αλτίμετρο μας δείξει πως έχουμε μείνει σταθεροί ή κατέβει ο καιρός θα μείνει σταθερός ή θα βελτιωθεί. Εάν μας δείξει πως έχουμε ανέβει ο καιρός θα χειροτερεύσει. Όσο πιο έντονες είναι οι κινήσεις του αλτίμετρου τόσο πιο δραματικές θα είναι και οι αλλαγές του καιρού.

Αν το ρολόι μας δείχνει ενδείξεις του βαρομέτρου του και κρατάει αρχείο για αυτές τα πράγματα είναι φυσικά πολύ πιο εύκολα για μας: πτώση των τιμών σημαίνει χειροτέρευση του καιρού.

Πρόβλεψη του καιρού με βάση το είδος της νέφωσης

Ανάλογα με το ποσοστό της υγρασίας στην ατμόσφαιρα, την θερμοκρασία και τους ανέμους που επικρατούν σχηματίζονται και διάφορα είδη νεφών. Δεν θα ασχοληθούμε εδώ με τις επιστημονικές ονομασίες ή τον τρόπο σχηματισμού τους αλλά με τις φωτογραφίες τους και μόνο σε σχέση με τον καιρό που θα περιμένουμε αντικρύζοντας τα.

Ξεκινάμε λοιπόν.

Νέφη που σημαίνουν καλό καιρό.

(Θα αναφέρω και τα “επιστημονικά” ονόματα τους στην περίπτωση που κάποιος θέλει να το ψάξει περισσότερο)

Cirrus / Θύσσανοι

Cirrocumulus / Θυσσανοσωρείτες. Eμφανίζονται μετά από καταιγίδα και εξαφανίζονται μετά από λίγο για να αφήσουν ένα πεντακάθαρο ουρανό

Altocumulus / Υψισωρείτες Νέφη που αντικρύζοντας πιθανόν να έχουμε βροχή (όχι όμως καταιγίδα)

Cirrostratus / Θυνασσοστρώματα. Σχηματίζει ένα δακτυλίδι γύρω από τον ήλιο ή το φεγγάρι. Αν το δακτυλίδι μεγαλώσει ο καιρός θα βελτιωθεί. Αν μικραίνει μάλλον πάει για βροχή.

Altostratus / Υψιστρώματα. Ο ήλιος ή το φεγγάρι εμφανίζονται ως υγροί δίσκοι. Αν μεγαλώνουν (και γίνονται πιο σαφή) ο καιρός βελτιώνεται. Αν “χάνονται” σιγά σιγά ας περιμένουμε βροχή.

Stratus / Στρώματα. Σπανίως δίνουν ένα ψιλόβροχο. Η ομίχλη είναι “στρώμα”. Αν καλύπτουν νύχτα τον ουρανό το πρωί θα έχουμε μια θαυμάσια μέρα.

Stratocumulus / Στρωματοσωρείτες. Πιο “βαριά” από τους υψισωρείτες μπορεί να δώσουν μια ελαφριά βροχή, συνήθως δίνουν όμως καλό καιρό.

Stratocumulus / Στρωματοσωρείτες. Σύννεφα που δημιουργούνται και διαλύονται γρήγορα. Αν είναι μακριά το ένα από το άλλο η καλοκαιρία θα συνεχιστεί. Αν μαζευτούν πολλά μαζί πιθανόν να έχουμε σύντομη αλλά έντονη βροχή.

Καιρός να φεύγουμε...

Cumulonimbus / Σωρειτομελανίες. Καταιγιδοφόρα σύννεφα. Ξεκινάνε από πολύ χαμηλό υψόμετρο και φτάνουν στα όρια της τροποσφαιρας (10 – 12 χλμ). Δίνουν έντονη βροχή, χαλάζι, έντονους ανέμους, κεραυνούς και αστραπές. άνω μας και Αν είμαστε στο ύπαιθρο ας ψάξουμε για ασφαλές καταφύγιο σύντομα... Μπορεί όμως να περάσουν και από πάνω μας και να μην πέσει σταγόνα. Κοινώς: να μας προσπεράσει η καταιγίδα.

left Nimbostratus / Μελανοστρώματα Προμηνύεται βροχή και χιόνι μεάλης διάρκειας. Καλύτερα να αφήσουμε την δράση και να πάμε για τσίπουρα.

Πρακτικές συμβουλές για τον καιρό

Πέρα από όλα αυτά, οι άνθρωποι της υπαίθρου παρατηρούσαν και παρατηρούν τα διάφορα σημάδια του καιρού και μετέδιδαν από γενιά σε γενιά τις παρατηρήσεις τους. Ας μην τις υποτιμούμε...

Βελτίωση του καιρού θα έχουμε:

Αν κατά τη δύση του ηλίου ο ουρανός έχει ρόδινο χρώμα Αν ο ήλιος ανατέλλει και δεν έχει σύννεφα στην ανατολή. Οι γλάροι το πρωί ανοίγονται στο πέλαγος Οι μέλισσες βγαίνουν το πρωί από τις κυψέλες τους και απομακρύνονται πολύ από αυτές Τα σύννεφα που είναι χαμηλά αρχίζουν να ανυψώνονται. Τα βατράχια κάνουν νυχτερινή συναυλία Αν η αράχνη υφαίνει μακριές κλωστές στον ιστό της Ένας φωτεινός κύκλος συνοδεύει τον ήλιο ή το φεγγάρι Τα αστέρια δεν είναι ιδιαίτερα λαμπερά τη νύχτα Ο ήλιος είναι ιδιαίτερα λαμπερός από την ανατολή του Κατά τη δύση του ήλιου τα πορφυρά χρώματα υπερισχύουν στον ορίζοντα

Βροχή θα έχουμε:

Αν κατά τη δύση του ηλίου ο ουρανός έχει ωχροκίτρινο χρώμα. Αν ο ουρανός το πρωί είναι κόκκινος. Αν ο ήλιος είναι χλωμός. Αν ο ήλιος ή το φεγγάρι φαίνονται στον ορίζοντα μεγαλύτερα. Αν τα σύννεφα αρχίζουν και μαζεύονται στις βουνοκορφές και μετά κατεβαίνουν στους πρόποδες. Αν τα σύννεφα συμπλέκονται και αρχίζουν και κατεβαίνουν προς τη γη, η βροχή θα έρθει σύντομα Αν τα σύννεφα μοιάζουν να κυνηγούν το ένα τ' άλλο. Αν τα αστέρια λάμπουν πολύ, θα έχουμε βροχή. Αν αστράφτει από το νότο,

Καταιγίδα θα έχουμε:

Αν τα σύννεφα τρέχουν με αντίθετη κατεύθυνση από αυτή του αέρα, Αν αστράφτει και βροντάει ταυτόχρονα.. Αν βροντάει τη νύχτα υπάρχει πιθανότητα καταιγίδας. Αν βροντάει το πρωί θα φυσήξει από εκεί που ακούγονται οι βροντές. Αν σηκώνεται αέρας πριν τη βροχή, γρήγορα θα καλοσυνέψει. Αν σηκώνεται αέρας μετά τη βροχή, θα φυσήξει περισσότερο.

Έντονους ανέμους θα έχουμε:

Αν κατά τη δύση του ηλίου ο ουρανός έχει κίτρινο χρώμα. Αν ο ήλιος ανατέλλει και έχει σύννεφα στην ανατολή. Αν αστράφτει από το βορρά, θα έχουμε έντονους βοριάδες.